Trong thời đại số hóa và sự bùng nổ của văn hóa đại chúng, đặc biệt là anime và manga, các Hình ảnh Nhân Vật Anime đã trở thành một phần không thể thiếu, len lỏi vào nhiều lĩnh vực kinh doanh từ trò chơi điện tử, xuất bản sách, cho đến các hoạt động hợp tác thương mại và phát triển VTuber. Việc kiếm lợi nhuận từ những tài sản trí tuệ này được gọi chung là “kinh doanh IP” (Intellectual Property). Tuy nhiên, một câu hỏi thường trực mà nhiều người quan tâm là: liệu “nhân vật” có được bảo vệ bởi bản quyền hay không? Có phải mọi việc sử dụng hình ảnh nhân vật anime mà không có sự cho phép đều là vi phạm pháp luật? Bài viết này sẽ đi sâu vào mối quan hệ phức tạp giữa nhân vật, hình ảnh của chúng và luật bản quyền, giúp bạn có cái nhìn rõ ràng để bảo vệ hoặc khai thác tài sản trí tuệ một cách hợp pháp.
Hình Ảnh Nhân Vật Anime Và Khái Niệm Bản Quyền: Ý Tưởng Hay Biểu Hiện?
Để hiểu rõ về bản quyền hình ảnh nhân vật anime, trước hết chúng ta cần nắm vững nguyên tắc cơ bản của luật bản quyền, đặc biệt là khái niệm “tác phẩm”.
“Lý Thuyết Phân Biệt Ý Tưởng Và Biểu Hiện” Trong Luật Bản Quyền
Bản quyền, theo định nghĩa, được công nhận cho các “tác phẩm”. Theo Điều 2, khoản 1, mục 1 của Luật Bản quyền Nhật Bản (nơi ngành công nghiệp anime/manga phát triển mạnh và định hình nhiều khái niệm pháp lý liên quan), “tác phẩm” là: “Việc biểu hiện sáng tạo các ý tưởng hoặc cảm xúc, thuộc về lĩnh vực văn học, học thuật, nghệ thuật hoặc âm nhạc.”
Từ định nghĩa này, có thể thấy một điều cốt lõi: để trở thành một tác phẩm được bảo vệ bởi bản quyền, người sáng tạo phải “biểu hiện” một cách cụ thể những “ý tưởng” và cảm xúc của họ. Nguyên tắc này, được gọi là “lý thuyết phân biệt ý tưởng và biểu hiện”, khẳng định rằng chỉ có “biểu hiện cụ thể” mới được bảo vệ như một tác phẩm, còn bản thân “ý tưởng” thì không.
Sự khác biệt rõ ràng giữa việc bảo vệ ý tưởng và biểu hiện cụ thể là:
- Ý tưởng: Chỉ những ý tưởng ở cấp độ cao như “phát minh” mới có thể trở thành đối tượng bảo hộ thông qua quyền sở hữu trí tuệ khác (như bằng sáng chế), và đòi hỏi các thủ tục pháp lý như nộp đơn đăng ký. Một ý tưởng trong đầu về cơ bản là của mọi người, và việc bảo vệ người nghĩ ra nó đầu tiên cần được hạn chế để thúc đẩy sự sáng tạo chung.
- Biểu hiện: Được bảo vệ bởi bản quyền. Bản quyền phát sinh tự động ngay khi tác phẩm được tạo ra (ví dụ: vẽ một bức tranh trong 10 giây), mà không cần bất kỳ thủ tục nộp đơn nào. Mục tiêu là khuyến khích hoạt động sáng tạo bằng cách bảo vệ những biểu hiện cụ thể, bất kể chúng có tính nghệ thuật hay giá trị như thế nào.
Vì Sao “Nhân Vật” Thường Được Coi Là Ý Tưởng?
“Nhân vật” trong anime, manga, hay các sản phẩm truyền thông khác thường được hình thành từ hai yếu tố: “nhân vật” như một khái niệm trừu tượng (thiết lập tính cách, cốt truyện) và “thiết kế” biểu hiện cụ thể của nhân vật đó.
Về bản chất, “nhân vật” như một khái niệm trừu tượng (ví dụ: một anh chàng mạnh mẽ, thích ăn rau chân vịt) được xem là một “ý tưởng” chứ không phải một “tác phẩm” độc lập được bảo vệ bởi bản quyền.
Điển hình là trong vụ án “Popeye” tại Nhật Bản, Tòa án Tối cao đã chỉ rõ rằng để tuyên bố vi phạm bản quyền, vấn đề không phải là “nhân vật đã được sử dụng mà không có sự cho phép”, mà là “một bức tranh / hình ảnh cụ thể (ví dụ: hình ảnh nhân vật anime trong tập X, chương Y) đã bị sử dụng mà không có sự cho phép”. Tòa án nhấn mạnh rằng “nhân vật nổi tiếng” như Popeye, một khái niệm trừu tượng về nhân cách, không thể coi là một tác phẩm riêng biệt so với các hình ảnh cụ thể xuất hiện trong truyện tranh.
Nói cách khác, bản quyền không bảo vệ “ý tưởng về Popeye” mà bảo vệ “bức tranh/hình ảnh cụ thể của Popeye được vẽ trên giấy”. Do đó, việc vẽ một hình ảnh mô phỏng Popeye có thể vi phạm bản quyền đối với “biểu hiện cụ thể” đó, chứ không phải bản quyền đối với “nhân vật” như một ý tưởng trừu tượng.
Bảo Vệ Hình Ảnh Nhân Vật Anime Hiệu Quả Hơn Bằng Thương Hiệu
Mặc dù bản thân “nhân vật” không được bảo vệ bởi bản quyền như một ý tưởng, nhưng các hình ảnh nhân vật anime cụ thể và thiết kế của chúng lại có thể được bảo vệ hiệu quả thông qua việc đăng ký quyền thương hiệu.
Quyền thương hiệu được công nhận theo Luật Thương hiệu và bảo vệ các hình thức hình ảnh như hình vẽ, chữ viết, hình dạng ba chiều, v.v. Thiết kế hình ảnh nhân vật anime cũng có thể được công nhận là thương hiệu nếu đáp ứng các yêu cầu nhất định về khả năng phân biệt sản phẩm/dịch vụ.
Điểm mạnh của việc bảo hộ bằng thương hiệu là: nếu bạn sử dụng một hình ảnh mô phỏng thiết kế nhân vật đã được đăng ký thương hiệu, có thể bị coi là vi phạm quyền thương hiệu, bất kể bạn có biết về thiết kế gốc hay không. Ngược lại, khi tuyên bố vi phạm bản quyền, bạn phải chứng minh rằng đối tác biết về thiết kế gốc và đã cố ý sao chép hoặc mô phỏng nó. Nếu đối tác không biết và tạo ra tác phẩm của riêng mình một cách độc lập, đó sẽ không phải là vi phạm bản quyền.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng quyền thương hiệu không phát sinh nếu không được đăng ký. Ngoài ra, quyền thương hiệu có thời hạn 10 năm từ ngày đăng ký và cần được gia hạn định kỳ. Việc kết hợp cả hai hình thức bảo vệ (bản quyền cho các tác phẩm cụ thể và thương hiệu cho thiết kế tổng thể của nhân vật) sẽ mang lại sự bảo vệ toàn diện nhất cho tài sản trí tuệ của bạn. Để có thể đưa ra những hình ảnh chất lượng cao và độc đáo, nhiều nhà sáng tạo cũng quan tâm đến các tiêu chuẩn hiển thị như hình nền 8k cho điện thoại hay khả năng tạo ra các tông màu đặc trưng như hình nền màu xanh lá cây cho nhân vật của mình.
Mức Độ Vi Phạm Bản Quyền Khi Sử Dụng Hình Ảnh Nhân Vật Anime
Khi sử dụng hoặc sao chép hình ảnh nhân vật anime, cần hiểu rõ những hành vi nào có thể cấu thành vi phạm bản quyền.
Những Phức Tạp Trong Vụ Án “Popeye” Và Thời Hạn Bản Quyền
Vụ án “Popeye” là một trường hợp đặc biệt làm nổi bật sự phức tạp trong việc phân biệt “nhân vật” và “biểu hiện”. Popeye là nhân vật được tạo ra vào năm 1929. Theo phán quyết của tòa án Hoa Kỳ, thời gian bảo hộ bản quyền cho các tác phẩm ban đầu của Popeye đã hết hạn.
Điều này tạo ra một tình huống pháp lý độc đáo: liệu một hình ảnh mô phỏng Popeye được tạo ra có dựa trên hình ảnh gốc đã hết bản quyền hay dựa trên một hình ảnh mới hơn vẫn còn bản quyền? Kết luận về việc có vi phạm hay không sẽ phụ thuộc vào việc xác định hình ảnh cụ thể nào đã bị sao chép hoặc mô phỏng.
Trong các trường hợp thông thường với hình ảnh nhân vật anime hiện đại, thường ít khi xảy ra tình huống phức tạp về thời hạn bản quyền như vậy, nhưng nguyên tắc “phải xác định hình ảnh cụ thể nào đã bị đánh cắp” vẫn luôn được áp dụng.
“Quyền Chuyển Thể” – Khi Biến Đổi Hình Ảnh Vẫn Là Vi Phạm
Luật Bản quyền không chỉ cấm việc sao chép hoặc mô phỏng y hệt một hình ảnh nhân vật anime cụ thể (vi phạm quyền sao chép), mà còn cấm hành vi “chuyển thể” không được phép. Quyền chuyển thể (hay quyền phái sinh) ngăn cấm việc tạo ra một tác phẩm mới dựa trên thiết kế nhân vật gốc mà người xem có thể dễ dàng nhận ra rằng tác phẩm gốc đã được tham khảo.
Điều này có nghĩa là, ngay cả khi bạn vẽ một thiết kế liên quan đến một nhân vật cụ thể theo cách biến dạng (chẳng hạn như làm cho nhân vật trở nên ngộ nghĩnh hơn, hoặc thay đổi một số chi tiết nhưng vẫn giữ được nét đặc trưng), hành vi đó vẫn có thể bị coi là vi phạm “quyền chuyển thể” nếu tác phẩm phái sinh vẫn giữ được sự tương đồng đáng kể với bản gốc. Ví dụ, một hình ảnh cô gái buồn hoạt hình được biến tấu từ một nhân vật anime nổi tiếng nhưng vẫn mang nét đặc trưng cốt lõi có thể vướng phải vấn đề này.
Bản Quyền Hình Ảnh Nhân Vật Anime Và Hướng Dẫn Cấp Phép
Trong một số trường hợp, việc tạo và công bố các thiết kế hoặc hình ảnh nhân vật anime có thể được cho phép trong một phạm vi nhất định theo các hướng dẫn sử dụng do chủ sở hữu bản quyền ban hành.
Điển hình là trường hợp của “Hatsune Miku”, một thần tượng ảo rất nổi tiếng. Công ty chủ quản đã ban hành “Hướng dẫn về việc sử dụng nhân vật”, cho phép việc công bố các tác phẩm sáng tạo thứ cấp (fan art, bài hát do fan sáng tác) trong một phạm vi nhất định. Hướng dẫn này làm rõ rằng, dù việc tạo ra các biến thể của Hatsune Miku vẫn liên quan đến bản quyền của nhân vật, nhưng họ sẽ cho phép điều này trong một giới hạn nhất định, miễn là không sử dụng cho mục đích kinh doanh.
Tuy nhiên, điều quan trọng cần nhớ là bạn không thể tự do sử dụng thiết kế hình ảnh nhân vật anime với mục đích kinh doanh. Khi sử dụng cho mục đích thương mại, bạn sẽ cần liên quan đến hoạt động kinh doanh IP và phải xin cấp phép hoặc thỏa thuận cụ thể với chủ sở hữu quyền. Việc này giúp đảm bảo quyền lợi cho cả người sáng tạo lẫn người khai thác, tạo ra một môi trường phát triển lành mạnh cho ngành công nghiệp sáng tạo. Tương tự như cách các nhiếp ảnh gia cần hiểu rõ quyền sở hữu hình ảnh khi chụp những biểu tượng như ảnh cột cờ hà nội để sử dụng cho mục đích thương mại.
Phương Thức Sử Dụng Hình Ảnh Nhân Vật Anime Trong Kinh Doanh IP
Khi một bộ truyện tranh hay anime nổi tiếng được chuyển thể thành phim, trò chơi, hoặc được sử dụng trong việc bán hàng hóa, chúng ta đang khai thác hình ảnh nhân vật anime cho mục đích thương mại. Việc cho phép sử dụng với mục đích kinh doanh và thu lợi nhuận từ phí sử dụng được gọi là “kinh doanh IP”. Dưới đây là hai phương thức phổ biến để sử dụng thiết kế nhân vật trong kinh doanh IP.
Chuyển Nhượng Bản Quyền Hình Ảnh
Một cách để khai thác hình ảnh nhân vật anime là nhận chuyển nhượng bản quyền từ người chủ sở hữu. Tuy nhiên, khi nhận chuyển nhượng bản quyền, bạn cần đặc biệt chú ý đến các quyền cụ thể như “quyền biến đổi” và “quyền liên quan đến việc sử dụng tác phẩm phái sinh” (thường được quy định trong Điều 27 và Điều 28 của Luật Bản quyền).
Nếu các quyền này không được ghi rõ ràng trong hợp đồng chuyển nhượng, chúng sẽ được mặc định là vẫn thuộc về người chuyển nhượng. Trong trường hợp đó, người nhận chuyển nhượng có thể không có quyền tạo ra các tác phẩm phái sinh từ thiết kế nhân vật hoặc không thể tuyên bố vi phạm bản quyền khi người khác sao chép tác phẩm đã biến đổi đó.
Vì vậy, trong hợp đồng, cần ghi rõ ràng việc chuyển nhượng cả quyền biến đổi và quyền sử dụng tác phẩm phái sinh, ví dụ: “bản quyền liên quan đến thiết kế hình ảnh nhân vật anime [Tên nhân vật] (bao gồm cả quyền theo Điều 27 và Điều 28 của Luật Bản quyền) sẽ được chuyển từ B sang A”.
Ký Kết Hợp Đồng Cấp Phép Sử Dụng Hình Ảnh
Ngoài việc chuyển nhượng toàn bộ bản quyền, phương thức phổ biến hơn là ký kết hợp đồng cấp phép với chủ sở hữu bản quyền về việc sử dụng thiết kế hình ảnh nhân vật anime.
Trong hợp đồng cấp phép, bạn có thể thêm nhiều giới hạn và điều khoản cụ thể về cách thức và tần suất sử dụng thiết kế nhân vật, phạm vi thời gian sử dụng, lãnh thổ sử dụng và các điều kiện liên quan khác. Việc này giúp chủ sở hữu kiểm soát việc sử dụng tài sản trí tuệ của mình, đồng thời cho phép các bên thứ ba khai thác tiềm năng thương mại của nhân vật một cách có kiểm soát. Ví dụ, việc cấp phép để sử dụng hình ảnh một con tàu hỏa đẹp trong một tác phẩm mới cũng cần những quy định rõ ràng về phạm vi sử dụng.
Lưu Ý Về Bản Quyền Hình Ảnh Nhân Vật Khi Chuyển Nhượng Doanh Nghiệp (Ví Dụ VTuber)
Gần đây, việc mua lại doanh nghiệp liên quan đến các YouTuber ảo (VTuber) ngày càng trở nên phổ biến. Điều này xuất phát từ thực tế rằng việc xây dựng kênh từ con số 0 rất khó khăn, và việc mua lại các kênh hoặc tài khoản hiện có sẽ nhanh chóng hơn, do đó nhu cầu mua lại doanh nghiệp này đang tăng.
Khi mua lại một VTuber, phương pháp thường được sử dụng là “chuyển nhượng doanh nghiệp”, bao gồm việc mua bán toàn bộ “doanh nghiệp tổng hợp” như quyền quản lý kênh YouTube, tài khoản mạng xã hội, trang web chính thức, và bản quyền của các yếu tố tạo thành thương hiệu VTuber đó.
Tuy nhiên, khi chuyển nhượng doanh nghiệp, việc ghi rõ ràng bản quyền nào được chuyển nhượng là rất quan trọng. Ví dụ, nếu bạn chỉ ghi “Bản quyền nhân vật VTuber [Tên nhân vật]”, sẽ phát sinh vấn đề “Liệu nhân vật có tồn tại bản quyền không?”, và việc chuyển nhượng cụ thể cái gì sẽ trở nên mơ hồ.
Để làm rõ đối tượng chuyển nhượng, bạn nên mô tả cụ thể hơn, ví dụ: “Bản quyền của tất cả các hình ảnh nhân vật anime VTuber [Tên nhân vật] mà ông/bà [Tên người sáng tạo] đã vẽ từ ngày [Ngày bắt đầu] đến ngày [Ngày kết thúc]”. Cách mô tả chi tiết này giúp đảm bảo rằng các quyền lợi liên quan đến hình ảnh và thiết kế cụ thể của nhân vật được chuyển giao rõ ràng, tránh các tranh chấp pháp lý không đáng có trong tương lai.
Tóm Tắt Mối Quan Hệ Giữa Nhân Vật Và Bản Quyền
Hình ảnh nhân vật anime là một phần không thể thiếu trong ngành công nghiệp giải trí hiện đại. Tuy “nhân vật” như một khái niệm trừu tượng không được bảo vệ trực tiếp bởi bản quyền (vì nó được xem là ý tưởng), nhưng các “biểu hiện” cụ thể của nhân vật, tức là các hình ảnh minh họa, thiết kế trực quan, và các yếu tố nghệ thuật khác, lại được bảo vệ mạnh mẽ bởi luật bản quyền. Ngoài ra, nếu thiết kế hình ảnh nhân vật anime đó đã được đăng ký thương hiệu, nó cũng sẽ được bảo vệ bởi quyền thương hiệu, mang lại một lớp bảo vệ pháp lý bổ sung và vững chắc hơn.
Khi tạo ra tác phẩm phái sinh dựa trên thiết kế nhân vật, hoặc khi hợp tác với các dự án trò chơi, phim ảnh, v.v., bạn cần đặc biệt chú ý đến những quyền lợi này. Việc sử dụng rộng rãi và khai thác tiềm năng của tài sản trí tuệ sẽ mang lại nhiều cơ hội kinh doanh to lớn. Để thực hiện điều này một cách hiệu quả và an toàn, kiến thức pháp lý chính xác là điều không thể thiếu. Nếu bạn đang có ý định kinh doanh hoặc phát triển sản phẩm liên quan đến hình ảnh nhân vật anime và cần làm rõ các vấn đề pháp lý phức tạp, hãy tham khảo ý kiến của luật sư chuyên về kinh doanh IP để được tư vấn cụ thể và chính xác nhất.
Hướng Dẫn Về Việc Soạn Thảo Và Xem Xét Hợp Đồng Do Văn Phòng Luật Sư Của Chúng Tôi Thực Hiện
Văn phòng luật sư Monolith, với ưu điểm trong lĩnh vực IT, Internet và kinh doanh, không chỉ cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực kinh doanh IP mà còn cung cấp nhiều dịch vụ khác cho các công ty khách hàng và công ty tư vấn của chúng tôi.
Nếu bạn quan tâm, hãy xem chi tiết dưới đây.
https://Monolith.law/contractcreation[ja]
The Editor in Chief: Managing Attorney: Toki Kawase
An expert in IT-related legal affairs in Japan who established MONOLITH LAW OFFICE and serves as its managing attorney. Formerly an IT engineer, he has been involved in the management of IT companies. Served as legal counsel to more than 100 companies, ranging from top-tier organizations to seed-stage Startups.
Category: Internet
Tag: InternetLegal Support for VTuber
Related Articles
Bài viết về việc bắt giữ và thông tin tiền án: Việc xóa thông tin đã trở nên dễ dàng hơn sau phán quyết của Tòa án tối cao Nhật Bản vào năm 2022 (Reiwa 4)?
Bài viết về việc bắt giữ và thông tin tiền án: Việc xóa thông tin đã trở nên dễ dàng hơn sau phán.
Internet
Hợp đồng dành cho VTuber/YouTuber ảo thuộc sở hữu của công ty
Hợp đồng dành cho VTuber/YouTuber ảo thuộc sở hữu của công ty
Internet
Cách xác định người đăng bài viết phỉ báng và xúc phạm trên note
Cách xác định người đăng bài viết phỉ báng và xúc phạm trên note
Internet
Có quyền tác giả cho các tài liệu được công bố bởi cơ quan chính phủ không? Giải thích các điểm cần lưu ý khi sử dụng
Có quyền tác giả cho các tài liệu được công bố bởi cơ quan chính phủ không? Giải thích các điểm .
Internet
Điều tra quản lý máy chủ của trang web tên miền độc lập qua
Điều tra quản lý máy chủ của trang web tên miền độc lập qua ‘aguse.jp’
Internet
Cách xóa những đánh giá xấu vô lý đối với cửa hàng bán xe hơi đã qua sử dụng thông qua biện pháp tạm thời
Cách xóa những đánh giá xấu vô lý đối với cửa hàng bán xe hơi đã qua sử dụng thông qua biện pháp.
Internet
Bao nhiêu là mức đền bù tình cảm cho việc vi phạm quyền hình ảnh? Giải thích dựa trên 2 ví dụ từ phán quyết
Bao nhiêu là mức đền bù tình cảm cho việc vi phạm quyền hình ảnh? Giải thích dựa trên 2 ví dụ từ.
Internet
Trách nhiệm của người sử dụng trong việc đối phó với hậu quả của đánh giá tiêu cực
Trách nhiệm của người sử dụng trong việc đối phó với hậu quả của đánh giá tiêu cực
Internet
Điểm cần lưu ý khi đăng tải đánh giá của bệnh nhân và hình ảnh so sánh trước và sau phẫu thuật trên trang web đánh giá phẫu thuật thẩm mỹ
Điểm cần lưu ý khi đăng tải đánh giá của bệnh nhân và hình ảnh so sánh trước và sau phẫu thuật t.
Internet